Odpowiedź z dnia: 18-07-17

O ile umowa o pracę lub odrębne porozumienie zawarte z pracodawcą nie zawiera w tym zakresie odrębnych uregulowań, w szczególności zobowiązania pracodawcy do pokrycia kosztów podróży w celu odbycia szkolenia, lekarz rezydent nie będzie mógł domagać się od pracodawcy ich zwrotu. Będzie mógł jedynie oczekiwać zwolnienia go z obowiązku świadczenia pracy na czas niezbędny do udziału w szkoleniu, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za ten czas.

Praktyka szpitali w zakresie kwalifikacji wyjazdów lekarzy rezydentów w związku odbywanym przez nich obowiązkowym szkoleniem specjalizacyjnym jest różna.

Z jednej strony, mając na uwadze fakt, że w ramach rezydentury lekarz odbywa szkolenie specjalizacyjne na podstawie umowy o pracę zawartej z podmiotem prowadzącym szkolenie specjalizacyjne (np. szpitalem), niektórzy pracodawcy kwalifikują wyjazdy rezydentów w celu odbycia obowiązkowego szkolenia specjalizacyjnego jako podróże służbowe, o których mowa w art. 77⁵ § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.

Zgodnie z tym przepisem, pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. Rodzaj świadczeń i zasady refundacji kosztów podróży służbowych przysługujących pracownikom zatrudnionym w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz. U. z 2013 r. poz. 167), zaś warunki wypłacania należności z tytułu podróży służbowej pracownikowi zatrudnionemu u pracodawcy innego niż państwowa lub samorządowa jednostka sfery budżetowej określa układ zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania albo w umowa o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu wynagradzania (art. 77⁵ § 2 i 3 Kodeksu pracy). Postanowienia układu zbiorowego pracy, regulaminu wynagradzania lub umowy o pracę nie mogą ustalać diety za dobę podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju w wysokości niższej niż dieta z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju określona dla pracownika jednostki sfery budżetowej. W przypadku gdy układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania lub umowa o pracę w ogóle nie zawierają postanowień dotyczących warunków wypłaty należności związanych z podróżą służbową, pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów podróży służbowej odpowiednio według przepisów wskazanego wyżej rozporządzenia.

W mojej ocenie jednak, rozliczenie wyjazdu lekarza rezydenta związanego z odbywanym przez niego szkoleniem nie powinno odbywać się na podstawie przepisów o podróżach służbowych. Aby można było mówić o podróży służbowej, muszą bowiem wystąpić łącznie następujące warunki:

1) pracownik musi otrzymać polecenie służbowe wyjazdu,

2) w trakcie wyjazdu pracownik musi wykonywać zadania służbowe,

3) zadanie powinno być wykonywane poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub poza stałym miejscem pracy lekarza.

Nie sposób uznać, że lekarz rezydent w trakcie wyjazdu szkoleniowego wykonuje zadanie służbowe. Pojęcie "zadania służbowego" nie zostało wprost zdefiniowane w przepisach prawa, ale w mojej ocenie powinno wiązać się ono z realizacją przez pracownika określonego zadania w imieniu lub na rzecz pracodawcy. Z taką sytuacją nie mamy do czynienia w przypadku skierowania lekarza rezydenta do odbycia stażu cząstkowego lub innego rodzaju szkolenia w jednostce innej niż macierzysta.

Umowa o pracę zawierana z lekarzem rezydentem jest umową nawiązywaną w celu odbycia szkolenia zawodowego (specjalizacyjnego) lekarza. Dlatego też większość pracodawców słusznie traktuje wyjazdy lekarzy rezydentów poza miejsce pracy w celu udziału w szkoleniu specjalizacyjnym jako wyjazdy szkoleniowe mające na celu podwyższenie kwalifikacji zawodowych pracownika i stosują w takim przypadku przepisy art. 103¹ i następne Kodeksu pracy.

Zgodnie z art. 17 oraz art. 94 pkt 6) Kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. W myśl art. 103¹ K.p. przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozumie się zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Zgodnie z art. 103¹ § 2 i 3 K.p., pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują:

1)   urlop szkoleniowy;

2)   zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

W celu skierowania pracownika na szkolenie, co do zasady, pracodawca powinien zawrzeć z pracownikiem umowę, określającą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowa powinna być zawarta na piśmie i nie może zawierać postanowień mniej korzystnych niż regulacje wynikające z Kodeksu pracy. Pracodawca nie ma obowiązku zawrzeć umowy o skierowanie pracownika na szkolenie, jeżeli nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu kwalifikacji zawodowych (art. 103⁴ K.p.).

Ponieważ z samej istoty umowy o pracę zawartej z lekarzem rezydentem wynika zarówno zgoda, jak i inicjatywa pracodawcy w zakresie odbycia przez lekarza rezydenta szkolenia w zakresie określonym programem stażu, pracodawca, w celu umożliwienia lekarzowi odbycia szkolenia w wyznaczonej jednostce powinien udzielić lekarzowi rezydentowi urlopu szkoleniowego lub zwolnienia z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by lekarz punktualnie przybył na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania, zgodnie z przepisem art. art. 103¹ K.p. Pracodawca nie może przy tym pomniejszyć  wynagrodzenia lekarza za czas urlopu szkoleniowego oraz czas zwolnienia od pracy.

Zgodnie z treścią art. 103² § 1 K.p. co do zasady, urlop szkoleniowy udzielany jest pracownikom w wymiarze:

1) 6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych;

2)  6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego;

3)  6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe;

4)  21 dni w ostatnim roku studiów - na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Przepisy nie zakazują jednak udzielenia pracownikom przez pracodawcę urlopu szkoleniowego w większym wymiarze lub w innych przypadkach, niż określone w art. 103² § 1 K.p. Przepisy nie ograniczają także wymiaru zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Daje to możliwość udzielenia lekarzowi rezydentowi urlopu szkoleniowego lub zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy w wymiarze niezbędnym do odbycia szkoleń, bez możliwości obniżenia wynagrodzenia lekarza w związku z jego nieobecnością w pracy spowodowanej udziałem w szkoleniu.

Przyjęcie, że wyjazd lekarza związany z udziałem w szkoleniu poza miejscem siedziby pracodawcy jest wyjazdem szkoleniowym skutkuje tym, że w takim przypadku pracownik nie będzie mógł domagać się od pracodawcy zwrotu kosztów wyjazdu oraz diety. Zgodnie z treścią art. 103³ k.p. bowiem, w przypadku wyjazdów szkoleniowych, pracodawca może, lecz nie musi przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie. O ile zatem umowa o pracę lub odrębne porozumienie nie zawiera w tym zakresie odrębnych uregulowań, w szczególności zobowiązania pracodawcy do pokrycia kosztów podróży w celu odbycia szkolenia, lekarz rezydent nie będzie mógł domagać się od pracodawcy ich zwrotu. Będzie mógł jedynie oczekiwać zwolnienia go z obowiązku świadczenia pracy na czas niezbędny do udziału w szkoleniu, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za ten czas.

Niezależnie od przepisów Kodeksu pracy, warto jednak zwrócić uwagę na przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 stycznia 2013 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (Dz. U. z 2013 r. poz. 26). Zgodnie z §9 ust. 1 rozporządzenia, jednostka szkoleniowa posiadająca wolne miejsca szkoleniowe w danej dziedzinie medycyny umożliwia odbywanie szkolenia specjalizacyjnego lekarzowi skierowanemu do odbywania stażu w tej jednostce. Podobnie, w myśl §12 ust. 5 ww. rozporządzenia jednostka prowadząca szkolenie specjalizacyjne umożliwia lekarzowi odbywającemu szkolenie specjalizacyjne realizację wszystkich elementów programu specjalizacji w ramach czasu trwania danej specjalizacji. Ponadto, jednostka prowadząca szkolenie specjalizacyjne wydaje lekarzowi skierowanie do odbycia danego elementu programu specjalizacji, o którym mowa w ust. 5, realizowanego w innej jednostce (§12 ust. 6 rozporządzenia).

O ile ostatni z w/w przepisów może dawać podstawy do twierdzenia, że skoro jednostka prowadząca szkolenie wydaje lekarzowi skierowanie do odbycia danego kursu w innej jednostce, to mamy do czynienia z pewną formą polecenia służbowego, to problem stanowi treść dwóch pozostałych przepisów, przy redakcji których ustawodawca posłużył się pojęciem "umożliwia", a nie np. "zapewnia". Daje to podstawę do przyjęcia, że ustawodawcy chodziło w tym miejscu o obowiązek zwolnienia lekarza z pracy celem uczestnictwa w kursach i szkoleniach, ale nie jest to wystarczające dla uznania, iż pracodawca musi traktować taki wyjazd lekarza jako podróż służbową. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że jednostka, która zatrudnia lekarza rezydenta nie otrzymuje w ramach zawartej przez nią umowy zwrotu żadnych innych świadczeń, poza wynagrodzeniem zasadniczym lekarza rezydenta. Są to argumenty, na które powołują się placówki kwestionujące prawo rezydentów do świadczeń z tytułu delegacji w przypadków wyjazdów związanych wyłącznie ze szkoleniem specjalizacyjnym, którym to argumentom trudno odmówić racjonalności.

Kolejnym przepisem, który utrudnia założenie, iż lekarzom rezydentom przysługują świadczenia z tytułu delegacji jest §15 ust. 1 pkt 4 ww. rozporządzenia, który stanowi, iż kierownik specjalizacji występuje do pracodawcy lekarza odbywającego szkolenie specjalizacyjne z wnioskiem o udzielenie mu urlopu szkoleniowego w celu odbycia modułu podstawowego, staży kierunkowych i kursów określonych w programie specjalizacji. Urlop szkoleniowy jest z pewnością udzielany w tym przypadku za zgodą pracodawcy, ale taki typ urlopu (szkoleniowy) nie stanowi podróży służbowej w rozumieniu przepisów prawa pracy.